Illustratie: www.raadvanstate.nl
De rechtszaak rond de geheime memo over het ontwerpbestemmingsplan Veelhorsterweg 21/23 van de Gemeente Nunspeet zorgt voor een landelijke discussie over hoe ver de overheid moet gaan in haar openheid. De geheime memo gaat over fouten die in het ontwerpbestemmingsplan zijn ontdekt en over de manier waarop deze fouten in het vervolg van de planprocedure kunnen worden hersteld. Het document bevat zowel feitelijke informatie als adviezen over het aanpassen van het bestemmingsplan, zodat het mogelijk wordt om woningbouw toe te staan op een weiland aan de Veelhorsterweg. Bewoners wilden de memo inzien omdat zij vermoeden dat de wethouder met deze aanpassing een deal met de eigenaar van het weiland heeft gesloten om grond te verkopen, waardoor de Gemeente elders een weg kon verbreden. Dit riep bij hen vragen op over mogelijke belangenverstrengeling en integriteit binnen het gemeentebestuur.
Geheime memo
Het begon toen inwoners van Nunspeet vroegen om een interne memo van een ambtenaar (senior jurist) aan wethouder Jaap Groothuis (SGP), verantwoordelijk voor Ruimte en Wonen, openbaar te maken. Ondanks dat de wethouder uitsprak tijdens een commissievergadering dat er niets bijzonders in deze memo staat, weigerde de Gemeente de memo openbaar te maken, omdat de memo volgens haar persoonlijke beleidsopvattingen bevatte die alleen voor intern gebruik bedoeld zijn. Nadat de inwoners bezwaar aantekenden stelde de bezwarencommissie ‘dat het college de bezwaarmakers belemmert in hun mogelijkheden om adequaat tegen het bestreden besluit op te komen’. De rechtbank oordeelde daarna dat de memo openbaar moet worden, zolang de persoonlijke meningen niet tot specifieke personen zijn te herleiden. Volgens de rechter was de memo namelijk bedoeld om een officieel besluit voor te bereiden, en dan schrijft de Woo juist voor dat deze informatie openbaar moet zijn.
Hoger beroep en de rol van de Raad van State
De Gemeente Nunspeet is het niet eens met de uitspraak van de rechtbank en is in hoger beroep gegaan. De hoogste bestuursrechter, de Raad van State, moet nu bepalen hoe de Woo precies moet worden uitgelegd. De grote vraag is nu wanneer iets precies onder ‘formele bestuurlijke besluitvorming’ valt en wanneer het belang van intern overleg zo zwaar weegt dat openbaarheid niet hoeft. Het antwoord op deze vragen bepaalt straks hoe open gemeenten, provincies en het rijk moeten zijn over interne adviezen en meningen van ambtenaren.
Advies van de advocaat-generaal
Omdat de gevolgen groot zijn, is advocaat-generaal Peter Wattel, een onafhankelijk juridisch expert, door de voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State gevraagd om advies te geven. Hij kijkt naar de bedoeling van de wet, de praktijk en de gevolgen van verschillende interpretaties. Zijn advies zal zwaar meewegen in de uiteindelijke uitspraak.
Wat betekent dit voor de toekomst?
De uitspraak van de Raad van State wordt richtinggevend voor alle overheden in Nederland. Als de rechter bepaalt dat interne adviezen vaker openbaar moeten zijn, worden overheden transparanter. Maar kiest de rechter voor meer bescherming van intern beraad, dan kunnen gemeenten makkelijker informatie achterhouden.
Palmen-memo bekend voorbeeld achterhouden interne beleidsopvattingen
De Palmen-memo is een bekend voorbeeld van hoe het achterhouden van interne beleidsopvattingen kan bijdragen aan het voortduren van misstanden en het ontbreken van tijdige politieke of maatschappelijke correctie. De memo van topjurist bij de Belastingdienst, Sandra Palmen, die tijdens het toeslagenschandaal naar buiten kwam, liet zien dat er binnen de overheid al vroeg en expliciet werd gewaarschuwd voor grote problemen en onrechtvaardigheden bij de uitvoering van de kinderopvangtoeslagen. Palmen wees in haar interne notitie op de harde en soms onterechte aanpak van burgers door de Belastingdienst en signaleerde dat het beleid op deze manier mensen ernstig in de problemen bracht. Haar memo werd echter jarenlang niet openbaar gemaakt, waardoor deze waarschuwingen en kritische adviezen niet zichtbaar waren voor de buitenwereld en de politiek. Hierdoor bleef de ernst van de misstanden lang onder de radar.
De advocaat-generaal moet nu adviseren of en wanneer zulke interne adviezen openbaar gemaakt moeten worden volgens de Wet open overheid (Woo). Een uitspraak die meer openheid voorschrijft, zou kunnen voorkomen dat belangrijke waarschuwingen – zoals die van Palmen – in de toekomst opnieuw worden achtergehouden, met alle gevolgen van dien voor burgers en het vertrouwen in de overheid.
De zaak-Nunspeet wordt daarom belangrijk voor iedereen die wil weten hoe besluiten bij de overheid tot stand komen. De conclusie van de advocaat-generaal wordt uiterlijk 9 juli 2025 verwacht, waarna de Raad van State een definitieve uitspraak zal doen.
0 reacties